Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar başlıklı BDS 560’a göre denetçi, finansal tabloların tarihi ile denetçi raporu tarihi arasında gerçekleşen ve finansal tablolarda düzeltme veya açıklama yapılmasını gerektiren olayların, geçerli finansal raporlama çerçevesi uyarınca, söz konusu finansal tablolara uygun şekilde yansıtılıp yansıtılmadığı konusunda yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmelidir. Denetçi aynı zamanda denetçi raporu tarihinden sonra haberdar olduğu ve denetçi raporu tarihinde haberdar olmuş olması durumunda raporunu değiştirmesine sebep olabilecek durumlara uygun şekilde karşılık vermelidir.

BDS 230 ile KYS 1’de, çalışma kâğıtlarının saklanmasına yönelik olarak kalite hedefi belirlenmesi gerektiği ve mevzuata uyum sağlanması gerektiği belirtilmiştir. Bağımsız Denetim Yönetmeliğinin 35 inci maddesinde denetim kuruluşlarının ticari defterlerini, düzenlenen denetim raporlarını elektronik, manyetik ve benzeri ortamlarda tutulanlar dâhil olmak üzere denetim çalışmalarına ve kalite kontrol sistemine ilişkin her türlü belgeyi ekleriyle birlikte on yıl süreyle saklamak zorunda olduğu ve bu hükmün denetim üstlenen bağımsız denetçiler hakkında da uygulanacağı belirtilmektedir.

Denetçinin bağımsız denetimini üstlendiği bir işletmenin ara dönem finansal bilgilerinin sınırlı denetimini yapması durumunda Ara Dönem Finansal Bilgilerin, İşletmenin Yıllık Finansal Tablolarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçi Tarafından Sınırlı Bağımsız Denetimi başlıklı Sınırlı Bağımsız Denetim Standardı 2410’un hükümleri esas alınır.

Bağımsız Denetimin Belgelendirilmesi başlıklı BDS 230’a göre, denetçi çalışma kâğıtlarını, söz konusu denetimle daha önceden hiçbir bağlantısı bulunmayan tecrübeli bir denetçinin aşağıda belirtilen hususları anlayabilmesine olanak sağlayacak şekilde hazırlar:

• BDS’lere ve mevzuat hükümlerine uymak amacıyla uygulanan denetim prosedürlerinin niteliği, zamanlaması ve kapsamı,
• Uygulanan denetim prosedürlerinin sonuçları ve elde edilen denetim kanıtları ve
• Denetim sırasında ortaya çıkan önemli hususlar, bunlarla ilgili varılan sonuçlar ve bu sonuçlara ulaşırken yaptığı önemli mesleki muhakemeler.

Finansal Tablolara İlişkin Görüş Oluşturma ve Raporlama başlıklı BDS 700’ e göre, denetçi, finansal tabloların tüm önemli yönleriyle geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığına ilişkin bir görüş oluşturur. Söz konusu görüşü oluşturmak için denetçi, bir bütün olarak finansal tabloların hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içerip içermediğine ilişkin makul güvence elde etmiş olup olmadığı konusunda bir sonuca varır.

Denetçi raporunda, “Bağımsız Denetçi Raporu” başlığı, sözleşmede ya da mevzuatta belirtilen Muhatabın Adı, Denetçi Görüşü, Görüşün Dayanağı, Yönetimin Finansal Tablolara İlişkin Sorumlulukları, Denetçinin Finansal Tabloların Denetimine İlişkin Sorumlulukları, Sorumlu Denetçinin Adı, Denetçinin İmzası, Denetçinin Adresi ve Denetçi Raporu Tarihi yer alır.

Ayrıca BDS 705 ve BDS 706’da; denetçinin, raporunda olumlu görüş dışında bir görüş vermesi veya rapora Dikkat Çekilen Hususlar paragrafı veya Diğer Hususlar paragrafı eklemesi hâlinde, söz konusu denetçi raporunun şekil ve içeriğinin nasıl etkilendiği ele alınmaktadır. BDS 701 ise kilit denetim konularına ilişkin rehberlik sağlamaktadır.

Denetçi, muhasebe veya denetim dışındaki bir uzmanlık alanında başka bir kişi veya kuruluş tarafından yapılan çalışmadan faydalanabilir veya denetimin şartları çerçevesinde yeterli denetim kanıtının elde edilmesi için böyle bir uzman kullanımı gerekli olabilir. Ancak, Uzman Çalışmalarının Kullanılması başlıklı BDS 620’nin 3 üncü paragrafında denetçinin, verilen denetim görüşünden tek başına sorumlu olduğu ve faydalandığı uzmanın çalışmasını kullanmasının bu sorumluluğu azaltmayacağı ifade edilmektedir.

Finansal tabloların denetiminde denetçinin ilgili mevzuatı dikkate alma sorumluluğunu “Finansal Tabloların Bağımsız Denetiminde Mevzuatın Dikkate Alınması” başlıklı BDS 250 düzenler.

BDS 250’ye göre İşletmenin finansal tablolarında raporlanan tutar ve açıklamaları belirleyen mevzuat hükümlerine uygunluk sağlanması dâhil, işletme faaliyetlerinin mevzuata uygun şekilde gerçekleştirilmesini sağlama sorumluluğu, üst yönetimden sorumlu olanların gözetiminde yönetime aittir.

Denetçinin amaçları ise:

• Finansal tablolarda yer alan önemli tutar ve açıklamaların belirlenmesinde doğrudan bir etkiye sahip olduğu genel olarak kabul edilen mevzuat hükümlerine uygunluk sağlandığına dair yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmek,
• Finansal tablolar üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilecek diğer mevzuata ilişkin aykırılıkların tespit edilmesine yardımcı olması için belirli denetim prosedürlerini uygulamak ve
• Denetim sırasında tespit edilen veya şüphelenilen aykırılıklara uygun biçimde karşılık vermektir.

Finansal tabloların hazırlanması sırasında yönetimin işletmenin sürekliliği varsayımını kullanmasına ilişkin olarak denetçinin finansal tabloların denetimindeki sorumlulukları İşletmenin Sürekliliğibaşlıklı BDS 570’in 6’ncı paragrafında belirtildiği üzere,

• Finansal tabloların hazırlanmasında yönetimin işletmenin sürekliliği esasını kullanmasının uygunluğu hakkında yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmek ve yönetimin bu esası kullanmasının uygunluğuna ilişkin ve
• Elde edilen denetim kanıtlarına dayanarak işletmenin sürekliliğini devam ettirme kabiliyetine ilişkin önemli bir belirsizliğin mevcut olup olmadığı konusunda,

bir sonuca varmaktır.

Uzman Çalışmalarının Kullanılması başlıklı BDS 620’nin 14 üncü paragrafında, mevzuatla zorunlu tutulmadıkça olumlu görüş içeren denetçi raporunda uzmanın çalışmasına atıfta bulunulmayacağı belirtilmektedir. Bununla birlikte BDS 620’nin 15 inci paragrafında olumlu görüş dışında bir görüş verilmesinin nedeninin anlaşılmasıyla ilgili olarak uzman çalışmasına atıf yapılması durumunda denetçinin, bu atfın denetçi görüşüyle ilgili denetçinin sorumluluğunu azaltmayacağını raporunda belirtmesi gerektiği ifade edilmektedir.

İç Denetçi Çalışmalarının Kullanılması başlıklı BDS 610’un 1’inci paragrafında belirtildiği üzere, iç denetçilerin çalışmasının kullanılması;

• Denetim kanıtının elde edilmesinde iç denetim fonksiyonunun çalışmasının kullanılmasını ve
• Dış denetçinin yönlendirmesi, gözetimi ve gözden geçirmesi altında doğrudan yardım sağlaması için iç denetçilerin kullanılmasını,

içerir. Dolayısıyla denetçi, denetim çalışmalarında iç denetçileri kullanabilir. Ancak,

• İç denetim fonksiyonun faaliyetlerinin ve sorumluluklarının denetimle ilgili olmaması veya
• BDS 315 uyarınca uygulanan prosedürler sonucunda fonksiyon hakkında edinilen ön bilgilere (anlayışa) dayanarak, dış denetçinin denetim kanıtının elde edilmesinde fonksiyonun çalışmasını kullanmayı beklememesi,

durumunda bu BDS’deki iç denetim fonksiyonunun çalışmasının kullanılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.

Bağımsız Denetçi Raporunda Yer Alan Dikkat Çekilen Hususlar ve Diğer Hususlar Paragrafları başlıklı BDS 706 aşağıdaki tanımları yapmaktadır:

Diğer Hususlar paragrafı: Denetçi raporuna eklenen, denetçinin muhakemesine göre, kullanıcıların; denetimi, denetçinin sorumluluklarını veya denetçi raporunu anlamaları açısından ilgili olan, finansal tablolarda sunulanlar veya açıklananlar dışında bir hususa atıfta bulunan paragraftır.

Dikkat Çekilen Hususlar paragrafı: Denetçi raporuna eklenen, denetçinin muhakemesine göre, kullanıcıların finansal tabloları anlamaları açısından temel teşkil edecek derecede öneme sahip olan, finansal tablolarda uygun bir şekilde sunulan veya açıklanan bir hususa atıfta bulunan paragraftır.

Karşılaştırmalı Bilgiler-Önceki Dönemlere Ait Karşılık Gelen Bilgiler ve Karşılaştırmalı Finansal Tablolar başlıklı BDS 710 denetçinin finansal tabloların denetiminde karşılaştırmalı bilgilere ilişkin olarak üstlendiği sorumlulukları ele alır. Denetçi BDS 710’un 5’inci paragrafında belirtildiği üzere;

• Finansal tablolarda yer alan karşılaştırmalı bilgilerin tüm önemli yönleriyle, finansal raporlama çerçevesinde yer alan karşılaştırmalı bilgilere ilişkin hükümlere uygun olarak sunulup sunulmadığına ilişkin yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmelidir.
• Denetçinin raporlama sorumluluklarına uygun olarak raporlama yapmalıdır.

Denetçinin karşılaştırmalı bilgilerle ilgili olarak;

• Denetim prosedürlerine ilişkin sorumlulukları BDS 710’un 7’nci 8’inci ve 9’uncu paragraflarında,
•  Denetimin raporlanmasına ilişkin sorumlulukları ise mezkûr standardın 10-19’uncu paragraflarında,

düzenlenmiştir.

Kilit Denetim Konularının Bağımsız Denetçi Raporunda Bildirilmesi başlıklı BDS 701’de kilit denetim konusu (KDK); üst yönetimden sorumlu olanlara bildirilen konular arasından denetçinin meslekî muhakemesine göre en çok önem arz eden konular şeklinde tanımlamıştır. KDK’nın bildirilmesi denetçinin temel sorumluluklarını değiştirmemektedir. Denetçi raporunda KDK’ların bildirilmesi, “denetçinin gözünden” yürütülen denetime ilişkin en çok önem arz eden konuların vurgulanması amacına hizmet eder.

Denetçi KDK’yı belirlerken üst yönetimden sorumlu olanlara bildirilen konular arasından, denetimin yürütülmesi sırasında azami düzeyde dikkatini gerektiren konuları belirler. Denetçi bu belirlemeyi yaparken, aşağıdaki hususları göz önünde bulundurur:

• BDS 315 uyarınca “önemli yanlışlık” riski daha yüksek olarak değerlendirilen veya ciddi riskli olarak belirlenen alanlar.
• Yüksek derece bir tahmin belirsizliğine maruz kalan muhasebe tahminleri dâhil, yönetimin önemli yargılarını içeren finansal tablo alanlarına ilişkin önemli denetçi yargıları.
• Dönem içinde gerçekleşen önemli olay veya işlemlerin denetime olan etkileri.

Tarihi finansal tabloların bağımsız denetiminde ilgili tüm BDS’lerin uygulanması gerekmekle birlikte bu konuda Özel Hususlar – Tek Bir Finansal Tablonun Bağımsız Denetimi İle Finansal Tablolardaki Belirli Unsurların, Hesapların veya Kalemlerin Bağımsız Denetimi başlıklı BDS 805 ilave rehberlik sağlamaktadır.

Bağımsız Denetimin Planlanması ve Yürütülmesinde Önemlilik başlıklı BDS 320 önemliliği; genel olarak eksiklik ve yanlışlıkların -tek başına veya toplu olarak- finansal tablo kullanıcılarının bu tablolara istinaden alacakları ekonomik kararları etkilemesi makul ölçüde bekleniyorsa, söz konusu eksiklik ve yanlışlıklar önemli olarak değerlendirilir şeklinde ele almıştır. BDS 320 ve Bağımsız Denetimin Yürütülmesi Sırasında Belirlenen Yanlışlıkların Değerlendirilmesi başlıklı BDS 450’ye göre denetçilerin önemlilikle ilgili olarak aşağıdaki dört hesaplamayı yapması gerekmektedir:

• Bir bütün olarak finansal tabloların tamamı için önemliliğin belirlenmesi,
• Düzeltilmemiş ve tespit edilmemiş yanlışlıklar toplamının, bir bütün olarak finansal tablolar için belirlenen önemliliği aşması ihtimalini uygun bir düşük seviyeye indirmek için, bir bütün olarak finansal tabloların önemliliğinden düşük olan performans önemliliğinin belirlenmesi,
• Kullanıcıların finansal tablolara istinaden alacakları ekonomik kararları etkileyeceği makul şekilde beklenen, bir bütün olarak finansal tablolar için belirlenen önemlilikten daha düşük tutarlardaki yanlışlıkları içerebilecek bir veya daha fazla işlem sınıfının, hesap bakiyesinin veya açıklamanın bulunduğu durumda, bu özel işlem sınıfları, hesap bakiyeleri ve açıklamalara uygulanmak üzere ayrıca önemlilik düzeyi ve düzeylerinin belirlenmesi,
• Denetçinin, belirlediği bir tutarın altında kalan yanlışlıkları bariz biçimde önemsiz sayması ve finansal tablolar üzerinde toplu olarak bariz biçimde önemli bir etkiye sahip olmayacaklarını beklediği için bu seviyenin altında kalan yanlışlıkları bir araya getirmeyi gerekli görmediği bariz biçimde önemsiz sayılan konuların belirlenmesi.

Yönetimin denetçiye vermesi gereken yazılı beyanlar Yazılı Beyanlar başlıklı BDS 580’nin 10’uncu ve 11’inci paragraflarında açıklanmaktadır.

Bu standarda göre denetçi yönetimden;

• Finansal tabloları geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olarak hazırlama sorumluluğunu yerine getirdiğine,
• Bağımsız denetim sözleşmesinde mutabakata varıldığı üzere, ilgili tüm bilgileri ve bu bilgilere erişim imkânını kendisine sağladığına ve
• Tüm işlemlerin kaydedildiğine ve finansal tablolara yansıtıldığına,

dair bir yazılı beyan talep eder.

Yönetimin talep edilen yazılı beyanlardan bir veya daha fazlasını sunmaması durumunda Yazılı Beyanlar başlıklı BDS 580’in 19 uncu paragrafında denetçinin aşağıdaki adımları atmasının gerekli olduğu ifade edilmektedir:

• Konunun yönetimle müzakere edilmesi,
• Yönetimin dürüstlüğünün yeniden değerlendirilmesi ve bu durumun, beyanlar (sözlü veya yazılı) ve genel olarak denetim kanıtlarının güvenilirliği üzerinde oluşturabileceği etkinin değerlendirilmesi,
• BDS 580’in 20 nci paragrafındaki hüküm dikkate alınarak, BDS 705 uyarınca bu durumun denetçi raporundaki görüş üzerindeki muhtemel etkisinin belirlenmesi de dâhil olmak üzere, uygun adımların atılması.

Bununla birlikte BDS 580’in 20 nci paragrafında; denetçinin yönetimin dürüstlüğü konusunda yeterli şüphenin mevcut olduğu ve dolayısıyla BDS 580’in 10-11 inci paragrafları uyarınca sunulması gereken yazılı beyanların güvenilir olmadığı sonucuna varması veya yönetimin, BDS 580’in 10-11 inci paragraflar uyarınca sunulması gereken yazılı beyanları sunmaması durumunda BDS 705’e uygun olarak görüş vermekten kaçınması gerektiği belirtilmekte ve yine aynı Standardın A26-A27 paragraflarında bu hususa ilişkin rehberlik sağlanmaktadır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 397 ve 398 inci maddeleri zorunlu bağımsız denetimin kapsamını açıklamaktadır. Başka mevzuat uyarınca yapılması zorunlu tutulan denetimlerde söz konusu mevzuat kapsamı belirleyerek denetçiye ilave yükümlülükler getirebilir. Bağımsız Denetçinin Genel Amaçları ve Bağımsız Denetimin Bağımsız Denetim Standartlarına Uygun Olarak Yürütülmesibaşlıklı BDS 200’de bu konuya ilişkin olarak aşağıdaki hüküm yer almaktadır:

BDS’ler, denetçinin mevzuat hükümlerinden kaynaklanan veya başka bir şekilde ortaya çıkabilecek olan sorumluluklarını (örneğin, menkul kıymetlerin halka arzıyla bağlantılı olarak ortaya çıkabilecek sorumluluklarını) ele almaz. Söz konusu sorumluluklar denetçilerin BDS’lerde belirtilen sorumluluklarından farklılık gösterebilir. Bu tür durumlarda denetçi BDS’lerdeki yaklaşımları faydalı bulabilecek olmakla birlikte, ilgili tüm mevzuat hükümlerine veya mesleki yükümlülüklere uygunluk sağlamak denetçinin kendi sorumluluğundadır.